แนวทางการดูแลรักษาผู้ป่วยปากแหว่งเพดานโหว่ ตามช่วงอายุ โดยทีมสหวิทยาการ
Cleft Lip and Palate Multidisciplinary Care Guidelines by Age
(ปรับปรุงล่าสุดครั้งที่ 5 ณ เดือนเมษายน พ.ศ. 2562)
(5th Revision, April 2019)
| ช่วงอายุ Age Period | การดูแลรักษา Key Interventions | ทีมสหวิทยาการ Multidisciplinary Team |
|---|---|---|
| 6 สัปดาห์ก่อนการตั้งครรภ์ Preconception (6 wks) | • ให้คำปรึกษาเรื่องการเตรียมตัวก่อนการตั้งครรภ์และปัจจัยเสี่ยงต่างๆ และให้วิตามินโฟลิก (Folic acid)1 – Pre-pregnancy counseling – Folic acid supplementation | สูติแพทย์และ คลินิกวางแผนครอบครัว Obstetrician, Family Planning Clinic |
| 3 เดือนแรกของการตั้งครรภ์ 1st Trimester | • การดูแลระหว่างตั้งครรภ์และการให้วิตามินโฟลิก (Folic acid) ต่อเนื่อง1 – Antenatal care – Continued folic acid | สูติแพทย์ และRNคลินิกฝากครรภ์ Obstetrician, Antenatal Nurse |
| 4-5 เดือนของการตั้งครรภ์ 4–5 Months Gestation | • ตรวจวินิจฉัย และประเมินทารกในครรภ์ (20 สัปดาห์)1 • การให้คำปรึกษา แนะนำระหว่างการตั้งครรภ์ในกรณีที่พบทารกผิดปกติส่งต่อให้คำปรึกษา ณ ศูนย์ตะวันฉาย – Fetal anomaly screening (20 weeks) – Referral if abnormalities found | สูติแพทย์/RN/ทีมสหสาขา Obstetrician, RN, Multidisciplinary Team |
| แรกเกิด-3 เดือน Newborn – 3 months | • ลงทะเบียนเด็กแรกเกิดที่มีภาวะปากแหว่ง เพดานโหว่ และความพิการแต่กำเนิดของศีรษะและใบหน้าทุกราย และมีระบบการติดตามการรักษา • การให้คำปรึกษาทางพันธุศาสตร์ (โอกาสเกิดซ้ำ และการป้องกันการเกิดซ้ำในบุตรคนถัดไป) และประเมินความพิการร่วม • อธิบาย ประเมินสภาวะต่างๆ รวมถึงความพิการร่วมและภาวะกลุ่มอาการ (syndrome) เพื่อให้ทราบเรื่องความรุนแรงของโรค ความพิการร่วม และภาวะกลุ่มอาการ ปัญหาที่สำคัญ เป้าหมายการดูแล และแผนการรักษา • การป้อนนม และการดูแลเรื่องนมแม่ (Breast feeding)2 • การให้คำปรึกษาวางแผนครอบครัว (6 สัปดาห์) – การรักษาทางทันตกรรมจัดฟันช่วงแรกเกิดก่อนการผ่าตัด (Pre-surgical Orthopedics Therapy)3 • การเตรียมตัวเพื่อเข้ารับการผ่าตัด – Newborn registration – Genetic counseling – Syndrome/severity assessment – Breastfeeding support – Pre-surgical orthopedics – Family planning – Surgical preparation | RNประสานงานฯ/จนท.ศูนย์ตะวันฉาย กุมารแพทย์/ ศัลยแพทย์/ทีมสหสาขา RNหลังคลอด/คลินิกนมแม่หอผู้ป่วย 2ข คลินิกวางแผนครอบครัว ทันตแพทย์จัดฟันและศัลยแพทย์ RNประสานงานฯ/ห้องตรวจฯ Pediatrician, Plastic Surgeon, Geneticist, Lactation RN, Orthodontist, RN Coordinator, Tawanchai Center |
| 3-6 เดือน 3–6 months | • ผ่าตัดซ่อมแซมริมฝีปากแบบปฐมภูมิ Primary Cheiloplasty • ให้คำแนะนำการดูแลก่อน-หลังผ่าตัด4 • การใส่เครื่องมือประคองรูปร่างจมูกหลังการผ่าตัดซ่อมแซมริมฝีปาก (Nasal creator device)5 • ตรวจหูตรวจการได้ยินภายใน 6 เดือนหากพบว่ามีภาวะ OME ให้ตรวจซ้ำทุก 3 เดือน หากไม่มีภาวะ OME ให้ตรวจซ้ำทุก 6 เดือน จนถึงอายุ 7 ปี เมื่อ ET tube function ได้ดี • ประเมินพัฒนาการ ครั้งที่ 1 ถ้าอยู่ในเกณฑ์ปกติ นัดประเมินซ้ำปีละ 1 ครั้ง ในกรณีพัฒนาการผิดปกติ นัดกระตุ้นพัฒนาการต่อเนื่อง ทุก 3-6 เดือน • พบทันตกรรมสำหรับเด็ก • ประเมินและส่งเสริมพัฒนาการภาษาและการพูด ครั้งที่ 1 • ประเมินความพร้อมก่อนการให้ยาระงับความรู้สึกและติดตามภาวะแทรกซ้อนหลังผ่าตัด 24-48 ชั่วโมง – Primary lip repair (cheiloplasty) – Nasal molding device – Hearing screening – Developmental assessment – Pediatric dental visit – Speech evaluation (1st) – Post-op follow-up | ศัลยแพทย์ RNหอผู้ป่วย/ประสานงานฯ/ห้องตรวจ ศัลยแพทย์/ทันตแพทย์จัดฟัน แพทย์หู คอ จมูกและนักแก้ไขการได้ยิน จิตแพทย์/นักจิตวิทยาคลินิก/RN ทันตแพทย์สำหรับเด็ก นักแก้ไขการพูด ทีมวิสัญญี Surgeon, RN, Pediatric Dentist, ENT & Audiologist, Speech Therapist, Psychologist, Anesthesia Team |
| 10-18 เดือน 10–18 months | • ประเมินพัฒนาการของสันเหงือกและกระดูกขากรรไกร ร่วมกับสุขภาพช่องปาก ก่อนผ่าตัดเพดานโหว่ • ผ่าตัดซ่อมแซมเพดานโหว่ทั้งเพดานแข็ง • เพดานอ่อน (Primary palatoplasty) + Myringotomy (ตามความจำเป็น) • ประเมินความพร้อมก่อนการให้ยาระงับความรู้สึกและติดตาม • ภาวะแทรกซ้อนหลังผ่าตัด 24-48 ชั่วโมง ให้คำแนะนำการดูแลก่อน-หลังผ่าตัด • ประเมินและส่งเสริมพัฒนาการภาษาและการพูด ครั้งที่ 2 ถ้าอยู่ในเกณฑ์ปกติ นัดประเมินซ้ำปีละ 1 ครั้ง – Palate repair (palatoplasty) – Myringotomy (if needed) – Speech evaluation (2nd) – Pre/post-op care – Syndromic reassessment | ทันตแพทย์จัดฟัน/ทันตแพทย์สำหรับเด็ก ศัลยแพทย์ และแพทย์หู คอ จมูก ทีมวิสัญญี RNหอผู้ป่วย/ประสานงานฯ/ห้องตรวจ นักแก้ไขการพูดและภาษา Surgeon, ENT, Orthodontist, Pediatric Dentist, Speech Therapist, RN, Anesthesia Team |
| 1 ปีครึ่ง-3 ปี 1.5–3 years | • ประเมินและส่งเสริมพัฒนาภาษาและการพูด ครั้งที่ 3 ถ้าอยู่ในเกณฑ์ปกติ นัดประเมินซ้ำปีละ 1 ครั้ง • ดูแลสุขภาพฟันและติดตามพัฒนาการของฟันและด้านอื่นๆ (นัดเข้า Cleft clinic) • วัดพัฒนาการครั้งที่ 2 ในกรณีพัฒนาการล่าช้า นัดกระตุ้นพัฒนาการต่อเนื่องทุก 3-6 เดือน • ผ่าตัดซ่อมแซมรูรั่วของเพดานปาก (Oronasal fistula closure) ในรายที่มีความจำเป็น • ตรวจหูแล้วพบว่ามีภาวะ OME ให้ตรวจซ้ำทุก 3 เดือน หากไม่มีภาวะ OME ให้ตรวจซ้ำทุก 6 เดือน จนถึงอายุ 7 ปี เมื่อET tube function ได้ดี – Speech evaluation (3rd) – Developmental screening – Oronasal fistula repair (if needed) – Dental care – OME follow-up | นักแก้ไขการพูด ทันตแพทย์เด็ก และทันตแพทย์จัดฟัน จิตแพทย์/นักจิตวิทยาคลินิก/RN ศัลยแพทย์ แพทย์หู คอ จมูกและนักแก้ไขการได้ยิน Speech Therapist, Pediatric Dentist, Orthodontist, Psychologist, ENT |
| 4-5 ปี 4–5 years | • ประเมินและส่งเสริมพัฒนาภาษาและการพูด ครั้งที่ 4 ถ้าอยู่ในเกณฑ์ปกติ นัดประเมินซ้ำปีละ 1 ครั้ง • ประเมินการพูดไม่ชัดและความบกพร่องของการทำงานของเพดานอ่อนและผนังคอหอย (Velopharyngeal insufficiency) • วัดพัฒนาการครั้งที่ 3 ในกรณีพัฒนาการล่าช้า นัดกระตุ้นพัฒนาการต่อเนื่องทุก 3-6 เดือน • ตรวจหูแล้วพบว่ามีภาวะ OME ให้ตรวจซ้ำทุก 3 เดือน หากไม่มีภาวะ OME ให้ตรวจซ้ำทุก 6 เดือน จนถึงอายุ 7 ปี เมื่อET tube function ได้ดี • ผ่าตัดซ่อมแซมรูรั่วของเพดานปาก (Oronasal fistula closure) ในรายที่มีความจำเป็น • แก้ไขความบกพร่องแบบทุติยภูมิที่ริมฝีปาก จมูก(ตามความจำเป็น) (Secondary Cleft Lip/Cleft Lip Nose Correction) • ดูแลสุขภาพฟัน ตรวจสภาวะการสบฟันลักษณะโครงสร้างกระดูกขากรรไกรและใบหน้า • การประเมินผลการรักษา 5-Year THAICLEFT outcome – Speech evaluation (4th) – VPI assessment – Dental and facial growth evaluation – Oronasal fistula/secondary lip/nose correction (if needed) – 5-Year Outcome Assessment | นักแก้ไขการพูด จิตแพทย์/นักจิตวิทยาคลินิก/RN แพทย์หู คอ จมูก และนักแก้ไขการได้ยิน ศัลยแพทย์ ทันตแพทย์ ทีมสหสาขาฯ Speech Therapist, Psychologist, ENT, Surgeon, Dentist, Multidisciplinary Team |
| 6-12 ปี 6–12 years | • ผ่าตัดแก้ไขปัญหา VPI (Surgical Correction of VPI) (ตามความจำเป็น) • การรักษาด้านการพูดและภาษา • ดูแลปัญหาต่างๆ และสุขภาพทั่วไป • ดูแลติดตามเรื่องสุขภาพช่องปากและฟัน • ผ่าตัดปลูกถ่ายกระดูกที่สันเหงือก (Alveolar bone grafting) ตามความจำเป็นร่วมกับการจัดฟันก่อน-หลังการผ่าตัด • ให้คำแนะนำก่อน-หลังผ่าตัด • ประเมินความผิดปกติของการพูด ความบกพร่องของการทำงานของเพดานอ่อนและผนังคอหอย(Velopharyngeal insufficiency) ก่อนและหลังผ่าตัด ตรวจหู ตรวจการได้ยิน เมื่อมีปัญหา • การประเมินผลการรักษา 10-Year THAICLEFT outcome – VPI surgery (if needed) – Speech therapy – Alveolar bone graft – Dental and hearing follow-up – 10-Year Outcome Assessment | ศัลยแพทย์ นักแก้ไขการพูดและสื่อภาษา ทีมสหวิทยาการ ทันตแพทย์เด็ก ทันตแพทย์จัดฟัน และศัลยแพทย์ช่องปากฯ RNทันตกรรมฯและRNประสานงาน Speech & ENT & Audiologist สหสาขา Surgeon, Speech Therapist, Pediatric Dentist, Orthodontist, ENT, RN, Audiologist, Multidisciplinary Team |
| 13-18 ปี 13–18 years | • ติดตามปัญหาสุขภาพช่องปาก/ฟัน/ลักษณะโครงสร้างกระดูกขากรรไกรและใบหน้า • ติดตาม/ประเมินความบกพร่องด้านการพูดและภาษา • วัด IQ ภายในช่วงอายุ 6-18 ปี – Oral/dental/jaw monitoring – Ongoing speech/language support – IQ assessment | ทันตแพทย์จัดฟันและศัลยแพทย์ช่องปากฯ Speech จิตแพทย์ และนักจิตวิทยา Orthodontist, Oral Surgeon, Speech Therapist, Psychologist |
| 16-18 ปี 16–18 years | • ผ่าตัดและใช้เครื่องมือยึดถ่างกระดูกร่วมด้วย (distraction osteogenesis) (ตามความจำเป็น) (ในกรณีที่มีความพิการมากหรือมีความพิการทางศีรษะและใบหน้าอื่นๆร่วมด้วย) • ประเมินความผิดปกติของการพูด ความบกพร่องของการทำงานของเพดานอ่อนและผนังคอหอย(Velopharyngeal insufficiency) ก่อนและหลังผ่าตัด – Distraction osteogenesis (if severe deformity) – VPI reassessment and correction | ศัลยแพทย์ช่องปากฯ และศัลยแพทย์ตกแต่ง Speech Oral Surgeon, Plastic Surgeon, Speech Therapist |
| >18 ปี >18 years | • ผ่าตัดแก้ไขความผิดปกติของกระดูกและขากรรไกรและใบหน้า (orthognathic surgery) (ตามความจำเป็น) • ผ่าตัดตกแต่งรูปร่างริมฝีปาก และจมูกในขั้นตอนสุดท้ายหรือปัญหาด้านการพูดที่หลงเหลืออยู่ตามความจำเป็น (Correction of cleft lip-cleft lip nose deformities and residual VPI) • ดูแลรักษา ฟื้นฟู จนอวัยวะต่างๆทำงานได้ใกล้เคียงปกติ เกิดความพึงพอใจทั้งผู้ป่วยและครอบครัว • ให้คำปรึกษาเรื่องการทำงาน การเข้าสังคม การมีครอบครัว และการมีบุตรต่อไปในอนาคต • ทบทวน ประเมินผลการรักษา • การประเมินผลการรักษา 19-Year THAICLEFT outcome • ส่งเสริมกิจกรรมด้านสังคม ด้านอาชีพ เพื่อผู้ป่วยที่มีเศรษฐานะยากจนสามารถช่วยเหลือตัวเองได้ – Orthognathic surgery – Final cosmetic/speech corrections – Psychosocial counseling – 19-Year Outcome Assessment | ศัลยแพทย์ช่องปากฯ และศัลยแพทย์ตกแต่ง ทีมสหสาขา Oral & Plastic Surgeon, Multidisciplinary Team |